 |
| Imajo che © Modii |
Recente Partaka private atencigis
da me yena artiklo
che Wikipedio.
Ibe la vorto disgambigo, korespondanta a manspreading en la Angla, quaze kalquas la Esperanto-vorto diskrurado (ipse objecioninda!), uzata che Wikipedio por tradukar ta koncepto.
Tamen, pos reflekto, semblas a me ke, en Ido, la vorto disgambigo, quankam teoriale posibla, havas senco absurda en nia omna-dia mondo e, precipue, ne expresas la dezirata koncepto.
Ta vorto kontenas la prefixo dis- e la sufixo -ig-.
(1) Yen quale KGD prizentas ed explikas la prefixo dis- (p. 126 en la unesma edituro, papera, 1925):
dis-. — Ta prefixo Greka e Latina origine, nun pasable internaciona, indikas: separo, disperso, dis-semo, nam ol signifikas per su «hike ed ibe». Ex.: disdonar, disdon(ad)o = ago donar hike ed ibe, donar parto ad ica, parto ad ita (France distribuer) dissendar = sendar hike ed ibe; dispozar = pozar hike ed ibe, aranjar en diversa loki, manieri, sur diversa plasi.
Quale on povas konstatar, KGD donas nur 3 exempli pri apliko dil prefixo dis-, ed omni koncernas verbala radiki: disdonar, dissendar, dispozar.
La Ido-Angla lexiko da Dyer (p. 74–76 en la unesma edituro, papera, 1924) donas la sama exempli ed adjuntas a li 9 plusa exempli: 7 kun verbala radiki (disruptar, dissekar, dissemar, dissolvar, distensar, distordar, distranchigar) e nur 2 kun nomala radiki (dispartigar, dispecigar).
La prefixo dis- esas do esence verbala. Por aplikar ol a nomala radiko oportas adjuntar sufixo qua esez ne nur verbala, ma anke nomala, exemple -ig- od -esk-, per qui on formacas, rispektive, verbi transitiva (exemple, dispecigar) e ne-transitiva (exemple, dispeceskar). Nu, anke per dis- ed -ig- on povas formacar verbi ne-transitiva, ma por to oportas ajuntar plusa sufixo (nome -es-: dispecigesar), ma ta detalo apene importas nun.
(2) Quon expresas la sufixo -ig-? Ni itere konsultez KGD (p. 154–155 en la unesma edituro, papera, 1925):
-ig-. — Ta sufixo (modifikuro di ag) quik adoptesis. Ol trovas susteno en la Latina (ab-igo) ed en la Germana (rein-ig-en).
Ol soldesas a nomala ed a verbala radiki.
Kun radiko nomala ol signifikas: donar la qualeso expresata da la radiko, igar tala quala ol dicas, transformar a... Ex.: fortigar = igar forta; richigar = igar richa; plugrandigar = igar plu granda; virigar = igar vira (o viro), transformar (adultulo) a viro; mulierigar = igar muliera (o muliero), transformar (adultino) a muliero. [...]
Se dis- indikas disperso ed -ig- indikas transformo, esas expektebla ke la du afixi kombinita expresos interligo dil du koncepti (disperso e transformo) en la sama ago. Konseque, dis-X-ar Y signifikas nur “dispersar Y per X-ar ol”, kontre ke dis-X-ig-ar Y signifikas “dispersar Y per transformar ol a X”.
dis-X-ar indikas do nula vera transformo. Exemple, per disdonar flug-folii sur strado, on dispersas li per la ago donar ma ne transformas li; singla flug-folio konservas sua integreso dum la tota ago.
Kontraste, dis-X-ig-ar indikas ne nur disperso, ma anke transformo, Yen exempla frazo:
La puero lansis stono adsur la vitro e dispecigis ol.
Ante la ago, la vitro esis integra, e ne existis vitro-peci, ma per stono-lanso la puero transformis la integra vitro a plura vitro-peci e, (preske) sam-tempe, dispersis li. Evidente la puero, per sua ago, ne kreis nova materio: la sumo di omna vitro-peci, principe, reprezentas la sama quanto de materio kam la integra vitro. Tamen lu klare chanjis la maniero quale ta materio esas perceptebla: ante la ago, omni vidis la vitro kom integra unajo; pos la ago, kontraste, omni vidas ol kom dispersita peci.
Parenteze, dispeceskar expresas la sama koncepto, ma ne-transitive. Yen exemplo:
La plado falis adsur la sulo e dispeceskis.
Hike on indikas transformo e disperso sen mencionar eventuala kauzo. Sen plusa kuntexto, on ne savas kad ulu faligis la plado, o kad ol falis ipse, sen direta pulso.
(3) Quon do signifikas disgambigar viro?
Se dispecigar vitro signifikas “dispersar vitro per transformar ol a peci”, disgambigar viro, analoge, povus signifikar nur “dispersar viro per transformar li a gambi”, quo esas tote absurda. Advere, per manspreading, viro ne dispersesas nek transformesas a gambi!
(4) Quale do on povas Ido-tradukar manspreading?
La Ido-Angla lexiko da Dyer klare montras quale expresar la koncepto (p. 93 en la unesma edituro, papera, 1924):
eskart-ar: [...] -ar la brakii, la gambi: to spread the arms, the legs;
La dicionario da Pesch konfirmas lo (p. 143 en la unesma edituro, papera, 1964):
eskartar. (trans.). I. Pozar (la parti di kozo) tale ke li kelke interdistas. II. Pozar kelka-diste de kozo. – III. Forigar de la direciono quan onu devas sequar. – FIS
La ago expresenda klare korespondas al unesma senco che Pesch: kande viro sidanta en publika vehilo tro eskartas sua gambi (t.e. kande il pozas li tale ke li tro interdistas), il trublas la apude-sidanta vehanti, qui mustas juntar sua gambi e kontraktesar. Apta tradukuro di manspreading esus do “virala gamb-eskarto” o, min precize, “viral(a) eskarto” (anke manspreading esas ne-preciza, nam la vorto ipsa ne mencionas gambi).
La sequanta exemplo, de Tao Te King (XXIV), tradukita da Jean Martignon en Kuriero Internaciona (julio-septembro 2014, p. 38), montras ke viro (o muliero) povas jenar su ipsa per eskartar la gambi (quankam ne sidante):
Qua volas irar per eskartita gambi ne povas avancar.
(5) Ka la verbo eskartar esas ambigua?
La supera defino da Pesch montras ke, teoriale, la verbo eskartar povas esar ambigua kande aplikata sen apta kuntexto al sama objekto. Exemple, segun la unesma senco, ta qua eskartas sua gambi pozas li tale ke li interdistas, ma, segun la duesma senco, ta qua eskartas sua gambi pozas li kelka-diste de ulo (exemple, lu eskartas amba gambi addextre od adsinistre, por ke altru povez pasar preter lu).
Tamen me opinionas ke, per od en apta kuntexto, ambiguajo apene esas posibla. Yen du plusa exempli da Jean Martignon, en qui la lektero quik komprenas ke koncernesas la unesma senco, do ke on parolas pri interdisto.
La unesma exemplo trovesas en Kuriero Internaciona, n-ro 2, aprilo-junio 2004, p. 18:
fervoyo kun nereguloze eskartita traversi.
La duesma, en Kuriero Internaciona, n-ro 1, januaro-marto 2016, p. 27:
la fazani eskartante lia ali brunorea
(6) Quon signifikas inter-eskartar?
Timante posibla miskompreno, me dum kelka tempo uzis inter-eskartar por expresar la unesma senco (exemple, “La viro inter-eskartis sua gambi”) e mem, ho ve, rekomendis tala uzo en privata mesaji. Tamen, pos plu profunda reflekto, me nun opinionas ke tala uzo esas erora e, do, evitinda.
Advere, che verbi transitiva, la prefixo inter- ordinare indikas reciprokeso. Exemple, kande on dicas “Paulus e Kristina interkisas” on volas dicar ke li kisas l’una l’altra, t. e. ke Paulus kisas Kristina ed elca kisas ilta. Tamen tala uzo esas posibla nur kande koncernesas adminime du subjekti qui esas reciproke-agiva, t.e. qui povas single exekutar la koncernata ago. Or, kande parolesas pri gamb-eskarto da viro (o muliero), existas nur un subjekto, do nula reciprokeso esas posibla.
En altra kazi, pasable rara, ed ofte influata da la Latina o da nacionala lingui, la prefixo inter-, soldita a radiko di verbi transitiva, mantenas la valoro quan ol havas kom prepoziciono. Exemple, interpozar signifikas “pozar inter”, intermixar signifikas “mixar inter”, interruptar signifikas “ruptar inter”, edc. Or, inter-eskartar, se uzata por indikar la unesma senco (koncernanta interdisto), nule signifikus “eskartar inter”. Konseque, la uzo di inter-eskartar por expresar tala senco esas blaminda.
Tamen, kande koncernesas la duesma senco ed existas du subjekti, la uzo di inter-eskartar esas posibla e tote korekta. Exemple, se Paulus penas eskartar Petrus de arboro, ed ilca penas eskartar ilta del sama arboro, li penas inter-eskartar del arboro.
Me trovis la substantivo inter-eskarto en Wikivortaro, hike ed, en la literaturo, nur un exemplo pri inter-eskartar, itere da Jean Martignon en Kuriero Internaciona (n-ro 3, julio-septembro 2014, p. 56):
Lore, mea filii, me regardis ita 5 literi H.C.N.C. Semblas a me ke me vidas oli ankore avan mea okuli… pludikeskar, vorticar, intereskartante por apertar la paso a vorti quin me lektis reale /
Hike, se me bone interpretas la frazo, inter-eskartante signifikas “eskartante su l’una del altra”.
