KA 'PUBLISAR' ESAS ACEPTEBLA VORTO?

Imajo che © independentpublisher.com

  

La verbo publisar (ne-oficala) esas quaza “olda neologismo”. Tre probable ol lansesis – o propozesis – da Andreas Juste, qua uzis ol tre ofte dum sua tota kariero kom Ido-skriptero.

En lua belega poemo “Simil a kavaliero qua brave penetras en lico”, insertita en lua verko A Couturat (1966, p. 5–9), on lektas i. a. yena versi (p. 8):

 

Nun Leibniz guidas tu: en lua verki imens

Tu serchas metodale lua tota pens’,

Tu trovas e publisas nova manuskripti

E facas konocar plu bone lua skripti;

E tu selektis ibe skopo salutar:

Grantar ad omna homi idiom auxiliar.

 

En la finala “Noti ed expliki” (p. 18) trovesas yena gloso:

 

Publisar: igar publika per imprimo o per altra simila tekniko.

   (Germane: publizieren)

   (Angle: to publish, quale punisar = to punish)

   Ta ideo meritas radiko specal, ed on evitas tale la kakofonioza: «publikigar»

 

Me ne savas kad ica uzo di publisar esas la unesma che Juste, ma ol certe esas un del maxim frua. Pose il uzis ofte la neologismo, sive en poemi, sive en prozo. Il uzis ol mem por rimifar, en sua “Epistolo sepesma. Al amiko De Cock. Pri l’Idista poeti (II)” (p. 79), insertita en la kolekturo La jaro (1984, p. 74–86), ube il skriptis lo sequanta pri Tom Sweetlove:

 

Nul rimin por la versi lu bezonas;

Suficas bela ritmo, qua resonas,

Suficas por l’oreli soni klar,

Qui semblas quale fonto gorgear.

Lu tale revis, lu kompozis tale

Harmonioze sempre ed amikale,

E kand en un libreto lu publisas

Ta kanti e poemi, qui ravisas,

Il donas kom titulo sen emfazo

Modeste: “Probo-flugi sur Pegazo”.

 

En la “glosaro” di Ultima versi (1985, p. 236), Juste ofras tre simila defino di publisar:

 

PUBLISAR: igar publika, ne per parolado ma per mashinala moyeni, exemple per imprimo por editala skopi.

 

En mea komputoro, en klada failo nomizita “SIL_depozeyo” (2017), en qua me olim kolektis nova vorti por eventuala futura riedituro di SIL (Suplementa Ido-Lexiko) – qua maxim probable nultempe aparos – me trovas yena defino:

 

publis/ar. (tr) Aparigar ulo sub imprimita od elektronikala formo, igante ol acesebla al publiko. [A publish, F publier, G veröffentlichen, HP publicar, I pubblicare, L edere, E publikigi, V pübön]

 

La sama defino, cetere, aparis en Progreso 326 (septembro–decembro 2002, p. 17), en mea artiklo “Kelka propozata neologismi” (p. 15–19).

Nu, segun semblo, Juste, judikante publikigar kom “kakofonioza” (judiko quan me tote ne asentas!), propozis publisar sen forta etimologiala susteno: il ya mencionis nur la Germana verbo publizieren (qua tamen esas formala e ne-ofta) e la Angla publish, de qua, pro analogeso a punish = punisar, il tiris publisar.

Advere, existas en Ido serio de verbi di qui la radiko finas per -is- e qui korespondas ad Angla verbi di qui la radiko finas per -ish ed a Franca verbi del duesma konjugo, en qui on trovas multa konjugo-formi – gerundio, unesma e duesma personi plurala dil indikativo prezenta e dil imperativo, omna personi dil subjuntivo (prezenta ed imperfekta) e dil indikativo imperfekta – kontenanta radiko qua finas per -iss. Couturat mencionis ta verbi en sua importanta artiklo “Pri la selekto di la verbal radiki” (Progreso II, n-ro 8, agosto di 1909, p. 321–325), trovebla hike e riproduktita en Lingual Extraktaji de “Progreso”, da L. de Beaufront (1927, p. 17–22). Yen kelka tala verbi:

 

Angla	Franca	Ido
brandish	brandir (brandissant, edc)	brandisar
demolish	démolir (démolisant, edc)	demolisar
establish	établir (établissant, edc)	establisar
furnish	fournir (fournissant, edc)	furnisar
garnish	garnir (garnissant, edc)	garnisar
perish	périr (périssant, edc)	perisar
polish	polir (polissant, edc)	polisar
punish	punir (punissant, edc)	punisar

 

En omna supera kazi, la Angla verbo derivesas del rispektiva olda-Franca radiko finanta per -iss (brandiss-, demoliss-, establiss-, edc). Konseque, omna tala Ido-verbi havas forta etimologiala susteno. Tamen la neologisma Ido-radiko publis-, propozita da Juste, ne esas tala, En la Angla existas ya publish, ma ol derivesas ne de eventuala olda-Franca radiko publiss- (qua nultempe existis), ma del olda-Franca verbo publier (qua, apartenante al unesma konjugo, kontenas nula formo publiss-) e formacesis per analogeso a banish e finish, segun la etimologiala expliko ofrata da Wiktionary (videz hike). Cetere, en la sisesma tomo (p. 3321–3932) dil impresiva verko The Waverley pictorial dictionary (London, 1877), da Harold Felix Baker Wheeler, (1877–1947), on lektas sub publish yena interesiva etimologiala expliko (p. 3464, trovebla hike):

 

ME publishen, from F publier (as if from a verb publir with pres. p. publissant, L. publicāre).

 

Rezume, publisar ne esas arbitriala: ol formacesis per analogeso ad etimologiala relati sur qui fondesas plura oficala Ido-vorti. Existas altra Ido-vorti formacita per analogeso, sen solida (o direta) etimologiala susteno (exemple, la pronomo ol). Pluse, la verbo propozita da Juste havas defino klara e ne-miskomprenebla. Pro ta du motivi, me opinionas ke ol esas aceptebla en Ido. 

To ne signifikas ke ni devas o mem mustas substitucar ol a publikigar. Tote ne. La tradicionala verbo duras (e forsan sempre duros) esar la maxim ofta ed aceptata vorto por expresar la vizata koncepto. Esas vera ke publikigar, pro esar kelke plu ampla kam publisar, povus teoriale produktar ambiguajo, ma on povas dicar igar publika (por la transitiva uzi) e divenar publika (por le ne-transitiva) kande on volas expresar la generala senco di publikigar (t. e. kande ne koncernesas libri, revui, edc). La formo publisar restez kom posibla alternativo por expresar la senco partikulara, segun la kriterio dil uzanto. Tamen semblas ke la vorto ne ja radikifis ed ankore impresas kelke idiolektale. Pos Juste kelka homi uzis ed ankore uzas ol (Carlevaro, Drake, me ipsa – dum kelka yari, ma ne pluse–, forsan altri), ma semblas ke ol generale ne multe atraktas nia skripteri e parolanti (Madonna, exemple, tote ne prizas ol). Irga-kaze, ol apartenas a nia vortara patrimonio, mem se uldie ol tote cesos esar uzata. 

Mea-opinione, la precipua problemo di publisar konsequas de ke, per uzar ol, on quaze perdas la naturala ligo inter la expresata ago e la vorto publika, kontre ke publikigar esas ta-relate plu transparanta (publik-ig-ar). Analoga problemo produktesas i. a. kande on uzas movemento (vice mov-ad-o) ed intelektuelo (vice intelekt-oz-a).