LA FILOLOGO, E PROLOGO PRI NOVA BLOGO SEN AROGO

Cândido de Figueiredo,
Portugalana filologo, partopreninto
di multa «sensanga kombati»
Fonto: Wikipedia 

Cândido de Figueiredo (1846-1925), filologo e skriptisto, esas la autoro di Novo Dicionário da Língua Portuguesa («Nova dicionario dil Portugalana linguo»), importanta ed influanta verko, qua publikigesis unesmafoye en 1899 e pose rieditesis plurfoye til 1996, kande aparis la 25ma edituro, ankore komprebla en granda librerii. Pluse, il skribis multa libri pri la Portugalana linguo, precipue pri linguala problemi e dubiti, i.a. Combates sem sangue: em favor da língua portuguesa («Sensanga kombati: por la Portugalana linguo»), qua publikigesis en 1925. La titulo esas signifikiva: la Portugalana linguo – advere irga linguo, artificial o natural – bezonas kombatanti zeloza e persistema. Nam kombatar sensange, per plumo vice fusilo o sabro, per ajila mento vice manual violento, per studio e pondero vice asomo ed abato, esas ya agado nobla, sequinda, kultivinda.

La jus citita titulo memorigas da me olima sensanga kombati por Ido. Unesme sur la nun flaveskinta pagini di Progeso dum la pioniral epoko. Paginedi e paginedi de artikli, studiuri, esayi, longa, detaloza ed informiva, rezultinta de minucioza explori, plena de lektinda konsideri, expliki e rekomendi. Anke pose, inter la du militi, e same posmilite, ne nur en Progreso, ma anke en Mondo ed en mult altra revui sorgoze redaktita, quin avide lektis e juis interesati, amiki, samideani, zelozi. Pose venis la tempo di *komputeri, di Interreto. En 1999 James Chandler fondis Linguolisto, qua rapide atraktis manuedo de homi interesata pri Ido e lingui generale, homi kun idei e konoci, kun talento ed apertita mento. Balde ta forumo divenis la precipua lico por sensanga kombati pri Ido. Kombati ya ofte ebulianta, mem efervecanta, ma kun kombatanti ordinare loyal e polita, sen perfida stroki, sen basa frapi, sen eludi poltronatra. Me bone memoras plura tal kombati e lia detali, kom partopreninto o nura asistinto. Me memoras exemple kombato pri la verbala formo -abas, longa ed exhaustiva, mem surmenanta, en qua me vinkesis da Carlo Nardini, forsan la maxim savoza e maxim lucida idisto od Ido-uzero tilnuna, regretinde ne plus okupanta su pri la linguo, adminime publike, dum yari recenta. Me memoras plura interesiva skarmuchi anke en altra forumi.

Dum kelka tempo Tiberio Madonna, qua divenis ulsorta “sucedanto” di sua samlandano Carlo Nardini, publikigis ecelanta lingual artikli anke en Prilingua Letraro, precipue inter 2009 e 2014, quala Pri la cienciala principi (2012), forsan un del maxim importanta texti qui til nun skribesis pri la “identeso” ed interna strukturo di Ido. Ica artiklo aparis anke en la unesma numero di La Plumo Idala (2013, p. 54-61).

Regrentinde la quanto e qualeso di linguala diskuti pokope diminutis, e nun Linguolisto esas preske agonianta. Semblas a me ke Facebook pleas rolo en ica evoluciono. Novici e mem progresanti preferas afishigar questioni che Facebook vice rekursar a forumi plu tradicionala. Uli uzas mem sua privata mesajo-buxo che Facebook por questionar o respondar, e do la cetera grupani vidas nek la questioni nek la respondi e ne povas partoprenar, ne povas kontributar, ne povas nuancizar opinioni da altri, olqui tale divenas quaze sakrosanta lego por la respondario. Or Facebook esas tre mala lico por linguala diskutado, mem kande on questionas e respondas publike. Esas ya tre desfacila explorar e retrotracizar antea questioni e respondi. Esas desfacila e nepraktikala citar antea texti, precipue se li esas anciena, ed esas tre nekomoda trovar lia ligili. Facebook esas ya fidinda spegulo di la nuna socio, sempre plu rapida, hastoza, anhelanta, avida pri sensacioni, imaji e bruiso, poke zeloza pri sua memoraji e radiki, tro evaluanta lo instantala, lo rapide pasema, e desprizanta lo detaloza, lo rigoroza, lo ne quik mastikebla nek automatale digestebla...

Tamen me opinionas ke oportas kombatar – evidente sensange! – kontre tala tendenco. Oportas riestablisar la olima spirito di diskutado libera, apertita, sen hasto, sen superba kultivo di la ego. Pro to me rezolvis krear nova blogo, konsakrata nur a questioni lingual. En ol me respondizos questioni private sendita a me od aparinta en publika forumi o grupi. Ico liberigos l’altra blogo da me (La blua plumo) de tala questioni, qui ne bone fitas en ol, nam ol originale konceptesis kom tribuno por temi literatural e kultural. Kande me publikigos nova mesajo en ica nova blogo, me afishigos ligilo anke che Linguolisto, por stimular eventuala diskuto.

Me esforcos redaktar artikli objektala, poke “opinionoza” e tam faktala kam posible, fondita precipue sur konsulto di fidinda fonti ed analizo di nekontestata dokumenti, a qui me referos segun ciencala principi. Evidente me anke eroros tempope, o mem pasable ofte, ed expekteble mea lekteri, per oportuna remarki ed emendi, helpos me plubonigar la qualeso e fidindeso di la blogo. Yen plura principi quin me esforcos sequar:

(1) Skribar sine ira et studio («sen iraco e partisaneso»).

(2) Ne skribar ad hominem («kontre certena persono»), mem se per subtila aludi.

(3) Ne abasar la qualesi di altra auxiliara lingui por laudegar olti di Ido. Komparado di auxiliara lingui esas puerala tasko: singla linguo valoras pro su ipsa, pro lo kreita, kreata e mem kreebla per sua imananta forci.

(4) Ne obliviar ke linguala analizado o diskutado esas utila nur se ol povas efikive helpar reala uzeri. Quale rekomendas Jean Martignon, nur per diligenta uzado, precipue literaturala, on vere remarkas e perceptas la lakuni di la linguo. Nur per konkreta agado, “sur la tereno”, kun la manui “trempita en fango”, on povas juste evaluar la neceseso di ca o ta neologismo, di ca o ta modifiko.

(5) Evitar fantaziuri e neutila digresi.

(6) Evitar irga prezunto od arogo: nulu povas savar o deskovrar omno.

(7) E, precipue, mantenar salutara dozo di dubitemeso, ne havar tanta certaji pri tanta kozi. Fernando Pessoa (1888–1935) ya skribis en 1928, en sua famoza poemo Tabacaria («Tabak-vendeyo»):

Em todos os manicómios há doidos malucos com tantas certezas!

Eu, que não tenho nenhuma certeza, sou mais certo ou menos certo?

«En omna dementerii esas fola dementi kun tanta certaji!

Ka me, havante nula certajo, esas plu certa o min certa?»

Nu, kara lektero, ica artiklo vizas nur prizentar ed enduktar la nova blogo, qua esas ya linguala. La sequanta artikli do kareos poemi, filozofio ed abstrakta konsideri. Ton vu duros trovar en La blua plumo, quan ya ne tacigos nek suplantos ica blogo.