 |
| Fonto: Greycoat Lumleys |
Ka la radiko garson- esas maskula o sensexua en Ido? Nu, Pesch ne esas explicita en sua Dicionario de la 10.000 radiki di la linguo universala Ido (1964):
garsono. Employato infra-klasa
qua servas en balneyo, kafe-drinkerio, restorerio, kontoro, apartamento. – FI (p.189)
Quoniam il ne skribis ‘employatulo’, on principe
darfus konjektar ke la radiko, segun Pesch, esas sensexua. Tamen nulu povas
garantiar ke, kande il skribis ‘employato’, il advere ne havis ‘employatulo’ en
la mento, nam tal omiso dil sufixo -ul‑ esas sat ofta...
Dyer, en sua Ido-English Dictionary
(1924),
esas plu konkluziva:
garson-o: (man) waiter; office porter. – FI (p. 122)
Do, segun Dyer, la radiko garson-
esas (od esez) maskula...
En sua ‘jemela’ English-Ido Dictionary
(1924), la sama autoro skribis (p. 374):
waiter: garsono (cf. serv-ist-(in)o); pleto.
waitress: (tablo-)servistino.
Ico semblas esar solvuro tre stranja, e mem
kelke ridikula: du interdiferanta radiki por nomizar la sama profesiono,
nur pro interdifero di sexuo dil koncernata profesionani...
Frua diskuto en Progreso
Ja en la frua epoko di Ido, ica dubito desquietigis
nia pioniri. En la sisesma (februaro 1913 – januaro 1914) e sepesma (1914) tomi
di Progreso ya aparis kurta diskuto pri la temo. Partoprenis la diskuton Louis Couturat
(kom redaktoro di Progreso, ilqua ne signatis sua du interveni),
K. Feder (t.e. Kurt Feder, posa autoro di Grosses Wörterbuch Deutsch-Ido,
1920) ed
A. D. [videz sube]
En la diskuto (obtenebla hike kom pdf-failo)
Couturat pledis por radiko maskula, ma Feder ed A. D. ne asentis lua
opiniono...
La voyajema abado
A. D. esas la komenco-literi di Arsène
Dudouy, nomo di Franca sacerdoto, lore ordinare konocata kom Abato [nun,
de februaro 1914: Abado] Dudouy (do la komenco-literi esas mem duople
interpretebla!), de Secqueville-en-Bessin (Calvados), unesma sekretario di USI
(Uniono Sacerdotal Idista) ed ofta kunlaboranto di Progreso dum la frua
periodo, per prizata artikli e komenti tre bone argumentizita. Il esis anke voyajemo e vervoza instiganto di Ido parolata
(do, ulsorta prima Partaka, por tale dicar). En 1912, de la 2ma til la 18ma di
julio, il vizitadis London per Ido (lore il ne ja parolis la Angla) e per la
helpo dal lokala Idisti. Ye la 7ma, exemple, il partoprenis komuna dineo kun
dek e du samideani de quar diversa nacioni (Angla, Dana, Germana, Franca), dum olqua
“Ido posibligis generala konversado tre
vivoza”. En Progreso aparis konciza lektinda
raporto pri lua vizito (obtenebla hike
kom pdf-failo). Ica experienco ed artiklo pruvas ke la
uzo di Ido kom parolata linguo komencis sat frue, mem kande la linguo ankore
esis ofte chanjata.
Em 1913, A. D. entraprezis plu longa
turo en Anglia, dum qua il uzis anke Ido-servi (ma ne nur, nam lore il ja savis
parolar la Angla) e skriptis ipse detaloza interesiva pria raporto, qua aparis
en Progreso (obtenebla hike kom pdf-failo.
Il nultempe cesis interesar su pri la utileso
di Ido kom parolata linguo e pri olua avantaji dum voyajado, quale montras lua
artikli Praktikal utileso di Ido; noti di voyajero (en Informilo,
Cherbourg, januaro 1913) e Ni konversez en Ido (samloke, januaro 1914).
Plu recenta diskuto en Linguolisto
En la Yahoo-grupo Linguolisto eventis, en
2000-2003, interesiva diskuto pri garsono (e pri altra temi analoga), quan partoprenis, kun
diverganta (e chanjema!) opinioni, James Chandler, Michael Talbot-Wilson,
Richard Stevenson, Hans Stuifbergen, Martin Lavallée e Robert Carnaghan. Ol
esas obtenebla hike kom pdf-failo).
Semblas a me ke en ta du diskuti
(precipue en la duesma), ed en simila debati, on ofte oblivias
o neglijas ke:
1. Ido cherpas de AFGHIR-lingui (e,
sporadike, de altra lingui) ne vorti, ma radiki.
2. Por selekto ed endukto di radiki,
komodeso, harmonio e koheremeso esas multe plu importanta kam etimologio.
3. Quika (t.e. senlerna) interkomprenebleso
esas nek la prima nek la precipua skopo di Ido, quankam ol esas posibla e
neneglijinda fenomeno, pri qua existas plura historial registri, kolektita en ica
blog-artiklo de 2015.
4. La internaciona senco di radiko ne
sempre plene koincidas kun olua senco en la origino-linguo. Exemple: marmelad-
esas Portugalan-devena radiko, ma, en la Portugalana linguo, marmelada
signifikas nur “quinga marmelado”, do marmelado ek quingi (marmelo esas “quingo”
en la Portugalana). Irga altra marmelado
ne nomesas marmelada en la Portugalana. Tamen la internaciona
senco dil radiko esas plu ampla, ed Ido (same kam Esperanto) kompreneble enduktis
la radiko kun senco plu ampla, malgre la Portugalana (origino-linguo).
Tamen internaciona radiko...
Dum la mencionita diskuti (precipue dum la
duesma, qua esas plu longa e plu detaloza), on multe parolis pri la signifiko
di garçon en la Franca, ignorante (o ne savante, od obliviinte) ke la
radiko garson- esas ne nur Franca, ma anke internaciona, e ke lua senco
en uzo internaciona esas plu ampla kam en la Franca, quale on povas konstatar
per yena tabelo:
|
linguo |
garsonulo |
garsonino |
||
|
Araba (Egiptia) |
جرسون |
(garsōn) |
جرسونة |
(garsōna) |
|
Greka |
γκαρσόνι (garsóni) |
γκαρσόνα (garsóna) |
||
|
γκαρσόν (garsón) |
||||
|
Hispana (Chili) |
garzón |
garzona |
||
|
Persiana |
گارسون |
(gârson) |
گارسون |
(gârson) |
|
Portugalana (BR) |
garçom |
garçonete |
||
|
Turka |
garson |
garson |
||
La tabelo montras ke, en adminime sis
lingui de quar kontinenti (Afrika, Amerika, Azia ed Europa), la radiko garson-
aplikesas tam bone a homuli kam a homini sam-profesiona, esante do sensexua.
To esas tote natural, nam ica radiko koncernas nur la funciono (e nule la
sexuo) dil koncernata persono. Do ol
tote ne esas komparebla, exemple, al radiki vir- e mulier-.
Pro to me opinionas ke, exemple, justesas
Wikivortaro, kande ol prizentas (hike) la radiko kom
sensexua, e Brian Drake, kande il uzas 5-foye la vorti garsonino/garsonini
en sua ecelanta romano Sen
kordeti (2019), e Fernando Zangoni, kande il tradukas chellerina
per garsonino sur p. 52 di sua dika ed apene konocata, ma certe
konocinda, Dizionario
Italiano-Ido (2008). Forsan (espereble) justesas anke me, qua uzas la
vorto garsonulo en (ankore skriptata) ampla Ido-lernolibro por
Portugalane-parolanti e la vorto garsonino en recenta poema video-filmeto,
trovebla hike...
Nova defino bezonata
Fine, me opinionas ke nova defino es
bezonata, nam la defino che Pesch semblas esar obsoleta (la uzo dil karakterizivo
“infra-klasa”, exemple, esas ne-aceptebla en nia moderna socio). Me do propozas
yena defino:
