QUON SIGNIFIKAS "LATRINO" EN IDO?

Splendida balno-chambro "Pan-American", dal Usana firmo J. L. Mott
Iron Works, qua ganis premio en la Universal Expozo en Paris en 1900 (ka
forsan Couturat vidis ol?). Ol es preske kompleta, kontenante (de sinistre):
sedo-balnuyo, balno-kuvo, eviero, dushuyo, bideto ed *unitazo kun supra
tanko an-parieta (mankas nur tualeto-tablo, trovebla en altra balno-chambri
 di ca firmo, exemple "Renaissance" ed "Italian").
Fonto: Modern Pumbling, nº 6, 1907, p. 36.  

En recenta mesajo (2020-04-29) che Idolisto, pos laudir du ecelanta tradukuri da James Chandler (lektebla hike e hike), me skribis ico:

«Tamen me ne rekomendus uzar latrino vice latrin-vazo, precize pro la konfundigiveso di tala uzo: exemple, lavar latrino tote ne esas lo sama kam lavar latrin-vazo. Oportas, segun me, ne konfundar la vazo a la loko ube la vazo trovesas.»

En sua unesma respondo (2020-05-03) Chandler skribis ico:

«Esas mem neklara, segun nia dicionarii, ka latrin.o esas l’aparato o la chambro qua kontenas l’aparato.»

En posa respondo (2020-05-05) Chandler emendis lo dicita:

«Or, sercho (vice foliumo) en Dyer konfirmas ke latrin.o esas la chambro qua kontenas l’aparato, ne l’aparato. Semblas a me ke ni bezonas vorto por l’aparato, qua konsistas ek la “vazo”, plus la cisterno e tubi.»

(Omna jus citita mesaji es lektebla hike).

Forsan ne multi savas ke olim la vorto latrino esis polemika en Ido. Tante polemika, ke Couturat sentis la bezono publisar pria artiklo en Progreso (n‑ro 25, marto 1910, p. 39). Yen ol:

«Latrino.

Ica vorto ne plezas a kelka samideani. qui judikas ol “shokanta”. To esas temo poke [kelke] delikata, sed [ma] tre interesanta por la linguistiko (aparte por la “semantiko”). Omna vorti, quin on sucedante adoptis, en nia naturala lingui, por ta ideo, divenis “shokanta”, ed on vicas [remplasigas] oli konstante per altri, qui konstitucas unesme eleganta perifrazi, sed [ma] divenas suafoye “shokanta”. En F. exemple, on neplu [ne plus] dicas cabinets nek lieux d’aisance, qui esis tamen ja diskreta perifrazi. Nur la medicinisti uzas ankore la malnuva [anciena] vorto garde-robe, qua esas anke perifrazo (vesteyo). On uzas nun water-closet, qua semblas plu eleganta, quale [kom] stranjera vorto. Sed [Ma] anke ca vorto divenas vulgara, e nun esas plu eleganta dicar: toilette (lit.: tualeteyo). Nu! to esas preske exakte la senco di la L. latrina (= lavatrina), qua signifikis unesme: laveyo, balneyo, e pose ricevis [recevis] la “shokanta” senco. Kurioza fakto: la vorto sponjo, qua nule shokas ni, esis shokanta por la Romani, pro ke on uzis sponji en la “latrini”. Konkluzo: irga vorton vi adoptos por ta ideo, ol divenos plu o min shokanta per l’uzado. Ni do devas ne tro atencar ta puerala prejudiki ed adoptar simple vorto klara e neambigua. Latrino esas nek laveyo, nek vesteyo, nek tualeteyo: or l’esencala skopo di linguo (precipue internaciona) esas komprenesar sen ula dubo [dubito] od ambigueso : to esas ya plu importanta kam irga sentimental delikateso e falsa pudoro.»

En ped-noto il skribis anke:

«La vorto Esp. neceseyo [tale!] esas sensenca: ol ne povas signifikar “loko necesa”, sed [ma] nur “loko di necesajo”. Or multa kozi esas necesa, e havas definita loki.»

Semblas ke ta texto da Couturat esis sat konvinkiva pri la “digneso” dil vorto, nam en Progreso n‑ro 33 (novembro di 1910, p. 466) on povas lektar yena solena decido dal Akademio:

117. On repulsas chanjo di la vorto latrino (III, 39), per 6 no.

E tale finis la latrino-konflikto en nia pioniral epoko!

Lua texto, pluse, pruvas ke, ja de la komenco, latrino esas ne aparato ma chambro. To esas nedubitebla. Couturat ya skribis: «Latrino esas nek laveyo, nek vesteyo, nek tualeteyo». Il do komparis ol ad altra tri chambri: -ey, -ey, -ey.

En International English-Dictionary da Beaufront/Couturat (1908) me lektas (p. 104):

latrin-o, w.c., privy [DFIS]

En The Oxford English Dictionary, 1913 (do tre proxim la edito-yaro dil citita Ido-Angla lexiko), me lektas yena defini:

water-closet. A closet or small room fitted up to serve as a privy, and furnished with water-suply to flush the pan and discharge its contents into a waste-pipe below. Often abbreviated as W.C. Sometimes applied to the pan and the connected apparatus for flushing and discharge; also, loosely, to any kind of privy.

[vol. XII, p. 167, konsultebla hike]

privy. A private place of ease, a latrine, a necessary.

[vol. VIII, p. 1.394, konsultebla hike]

Do, quankam lore w.c. povis signifikar anke l’aparato (ed ol ofte havis ta senco en plu frua verki pri ca fako, exemple, en ica de 1887 ed en ica de 1895), semblas ke lua primara senco esis “chambro”, e la komo (ne punto-komo) inter ”w.c.” e ”privy” (qua signifikas nur ”chambro”) montras ke la vizata senco esas ”chambro”.

Same, me lektas che Dyer (1924):

latrino: water-closet, latrine, privy.

[la komi montras ke koncernesas chambro]

En Lexique-Manuel Ido-Français da J. Guignon (1924) on lektas (p. 67):

latrin-o latrine(s), cabinet d’aisances, garde-robe.

En ica Franca dicionario me lektas yena defino:

Cabinet(s) (d'aisances). Pièce, endroit réservé aux besoins naturels.

Che Pesch on trovas ica defino:

latrino. Loko rezervita por kakar od urinifar.

Semblas do exterdubita ke, segun nia vorto-libri, latrino esas ne l’aparato ma la chambro.

La vorto latrin-vazo esas neofta (on ya rare parolas en Ido pri kozi fetida...) ma uzata. Yen exemplo ek la romano La aventuri di Amazoni II (2008) (lektebla hike) da José Cossío Ramírez:

«“Pro quo? Pro quo me?”, pensis Marina dum ke el uzis la netigilo por netigar la latrin­vazo dil latrino dil seciono di Mantenado dil Amazonia.» (p. 13)

En la numero 18 di Adavane! (novembro-decembro di 2006, p. 4), lektebla hike, aparas amuziva (ilustrita...) artiklo dal redaktero Fernando Tejón, sub la titulo “Mea latrin-vazo”.

Pluse, en 2006 eventis, en la forumo Idoespanyol, interesiva prilatrina debato, quan partoprenis i.a. Chandler e me ipsa. Ica debato ankore es lektebla (quankam tre nekomode, per serchar la vorto “latrino”) hike.

Fine, me inkluzis la vorto latrin-vazo en SIL (2007) sub yena defino:

latrin/vaz/o. Latrinala meblo uzata por urinifo, fekifo e vomo, konsistanta ek vazo ceramika od *inoxa, ordinare provizita per sidila platajo mi-cirkla, lido ed aquo-spricigiva aparato [A toilet, toilet bowl; F toilette; G Toilette; H inodoro, retrete, taza; I vaso, water; R унитаз]

Unuesme me dicez ke, en la supera defino, “aquo-varsigiva” esus plu apta kam “aquo-spricigiva”. En un de sua mencionita tradukita rakonti Chandler ya uzis la verbo travarsar por indikar la kustumal ago per qua on automate lavas la internajo di ta aparato, ed ica verbo semblas esar tote apta por ica skopo.

Duesme me konfesez ke nun la vorto latrin-vazo ne tre plezas a me. En latrino — e, precipue, en balno-chambro — existas ya diversa vazi, ed anke ica vazo tante partikulara e tante utila meritus aparta vorto ne-ambigua. La citita frazo da José Cossío Ramírez («latrin-vazo dil latrino») pruvas ke la vorto esas ne tote apta, ma nur surogata.

A me plezas, exemple, la neologismo *unitazo (del Rusa унитаз) quan me uzis un- o du-foye en publika mesaji che Facebook. Ica vorto havas plura avantaji:

a) Ol esas klara e ne-ambigua.

b) Ol devenas de un del fonto-lingui di Ido (same kam baraktar, cherpar, po e teplico).

c) Ol kelke memorigas anke taza (uzata en la Hispana en Amerika), tazza (uzata slange en la Italiana) e sanita (uzata en la Portugalana en Europa).

d) Ol esas uzata anke en altra lingui ne-AFGHIR (exemple, Gruziana, Ukrainana, Kazaka, Azerbaijanana).

f) Ol esas sat komoda por derivado e kompozado: unitaz-odorizilo, unitazo-lektajo (jokoze!), unitazo-lido, unitazo-mediti (jokoze!), unitazo-papero, unitazo-sidado, unitazo-sidilo, unitazo-skrapilo, unitazo-sifono, unitazo-tanko, unitazo-tirilo (ancienajo!), unitazo-travarso, e t.p.

Ni ne sat ofte konsideras la Rusa kom fonto di nova vorti, e to esas eroro. Ido esas plu difuzita e plu ofte uzata en Rusia kam on supozas. Exemple, la 29 artikli publisita en mea blogo La blua plumo esis til nun vidita 6.533-foye en Usa, 2.858-foye en Rusia, 1.083-foye en Germania, 788-foye en Francia e 739-foye en Hispania (me mencionas hike nur la landi kun maxim multa vidi). Do Rusia esas la duesma lando, kun sat longa disto del triesma!

Nia tendenco esas egardar unesme la Angla, duesme la Franca, ed ofte nia egardo haltas ibe, e ni neglijas mem la Germana, Hispana ed Italiana. Koncerne la Rusa, nu, ol preske nultempe egardesas! Yen tendenco regretinda... e facile remediebla!